Przepona jest głównym mięśniem oddechowym. Jej praca umożliwia prawidłowy przebieg procesu oddychania. Dlatego też, bez przepony nie bylibyśmy w stanie przeżyć nawet sekundy. Stanowi ona swego rodzaju tłok, który napędza nasze ciało, podobnie jak w przypadku pracy silnika.
Jednak czy jej funkcja powinna być sprowadzana wyłącznie do roli mięśnia oddechowego ? Okazuje się, że poprzez swoje liczne połączenia anatomiczne z innymi, mniej oczywistymi strukturami, ma ona ogromny wpływ na szereg obszarów i funkcji w ciele człowieka. Niewątpliwie warto zatem uwzględniać ją w procesie terapeutycznym.
Przepona - anatomia
Przepona jest bardzo cienką strukturą mięśniowo-ścięgnistą (2–4 mm), która oddziela klatkę piersiową od jamy brzucha. „Rozpięta” jest pomiędzy żebrami, mostkiem i kręgosłupem.
W części przedniej przyczepia się do wyrostka mieczykowatego, części chrzęstnej 7-10 żebra, z boku do 11 i 12 żebra oraz z tyłu do trzonów kręgów lędźwiowych. Części przepony, które przyczepiają się w obrębie kręgów lędźwiowych, mają strukturę ścięgnistą i są znane jako prawa i lewa odnoga.
Prawa odnoga przyczepia się między L1-L3 i do ich krążków międzykręgowych. Niektóre włókna z prawej odnogi otaczają rozwór przełykowy, działając jak fizjologiczny zwieracz, zapobiegający cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Natomiast lewa odnoga przyczepia się między L1-L2 i do ich krążków międzykręgowych.
Kopuły przepony otrzymują unerwienie ruchowe z nerwu przeponowego. Lewa kopuła przepony jest unerwiona przez lewy nerw przeponowy i odwrotnie. Każdy nerw przeponowy ma swoje „wyjście” w obrębie splotu szyjnego i zawiera włókna z korzeni rdzeniowych C3-C5.
Funkcja przepony – oddychanie ale nie tylko
Przepona jest jednym z głównych mięśni oddechowych. Kiedy włókna mięśniowe kurczą się, przepona ulega spłaszczeniu. Zwiększa to objętość klatki piersiowej w wymiarze pionowym, co zmniejsza ciśnienie śródpłucne i powietrze może przedostać się do płuc.
Kiedy przepona rozluźnia się, objętość klatki piersiowej zmniejsza się, wzrasta ciśnienie śródpłucne i powietrze ucieka z płuc. Animacja 3D procesu oddychania.
Warto również zwrócić uwagę na współpracę przepony z mięśniami przednio-bocznej ściany brzucha. W rezultacie prawidłowego skurczu przepony, możliwe jest zwiększenie ciśnienia śródbrzusznego. Jest to niezbędne przede wszystkim przy czynnościach takich jak poród, wymiotowanie, oddawanie moczu i stolca.
Przepona i jej relacje z innymi strukturami
Przepona stanowi rodzaj bramy, przez którą przechodzi wiele bardzo istotnych struktur anatomicznych. Są to przede wszystkim przełyk, żyła główna dolna, aorta, a także struktury nerwowe, takie jak nerw błędny. Dodatkowo, przepona posiada więzadła, które łączą przeponę z narządami wewnętrznymi. W ten sposób w części piersiowej przepona jest w ścisłym kontakcie z błonami serca i płuc: osierdziem i opłucną. Podczas gdy w części brzusznej, przepona jest w kontakcie z wątrobą, żołądkiem, śledzioną i niektórymi odcinkami jelit.
Poza bezpośrednimi połączeniami, przepona posiada również pośrednie połączenie z pewną ważną struktura anatomiczną. Praca przepony oddechowej jest ściśle zsynchronizowana z pracą przepony miedniczej i moczowo-płciowej. Podczas normalnego oddychania, w przypadku kaszlu lub jakiejkolwiek innej aktywności przepony, można zaobserwować symetryczną zmianę w dnie miednicy. Na przykład, jeśli podczas wdechu przepona ulega obniżeniu, nastąpi odpowiednie obniżenie w obrębie dna miednicy. Mechanizm ten ma na celu kontrolę (i reagowanie) na wszelkie zmiany ciśnienia w jamie brzusznej. Dzięki niemu, zapewnione jest również stabilność tułowia i możliwość wstrzymania moczu np. podczas kaszlu.
Powięziowe połączenia przepony
Powięź obejmująca tylny obszar przepony, czyli na poziomie przestrzeni zaotrzewnowej, jest podzielona na cztery części. Łączy układ aorty, żyłę główną dolną, wątrobę, mięśnie lędźwiowe, mięsień czworoboczny lędźwi, okolice serca, więzadła przeponowo-przełykowe i również nerki.
Innym ważnym układem powięziowym jest powięź piersiowo-lędźwiowa, która rozciąga się do tyłu od kości krzyżowej przez odcinek piersiowy, aż do odcinka szyjnego. Powięź piersiowo-lędźwiowa jest kluczowa dla mięśni, które wpływają na pracę kręgosłupa. Dysfunkcja w obrębie przepony negatywnie wpłynie na tę tkankę, prowadząc do objawów ośrodkowych i obwodowych. Ból szyi może mieć swoje źródło w przeponie właśnie poprzez powięź piersiowo-lędźwiową. Jest to proces dwukierunkowy, a swoisty most powięziowy może tłumaczyć ból związany ze stawem krzyżowo-biodrowym w przypadku dysfunkcji między przeponą a dnem miednicy.
Przepona zapewnia prawidłowy drenaż naczyniowy
Oddychanie jest stałym i silnym modulatorem kontroli pracy układu sercowo-naczyniowego. Zmniejsza ujemne ciśnienie w klatce piersiowej poprzez wdech, a poprzez skurcze mięśni kończyn dolnych drenaż żylnych jest bardziej efektywny. Podczas wdechu zmniejsza się średnica żyły głównej dolnej, a efektywność tego procesu osiąga swoje maksimum przy powolnym i głębokim oddychaniu. Badania wykazały, że prawidłowa aktywność fizjologiczna przepony zapobiega problemom związanym z drenażem żylnym . Pojęcia te są ważne, ponieważ pokazują, jak nieprawidłowe działanie przepony z jakiegokolwiek powodu może negatywnie wpływać na układ limfatyczny.
Równowaga i stabilizacja tułowia
Mając na uwadze powięziowe połączenia i anatomiczne zależności przepony widać również jak ważną rolę będzie ona pełnić w zapewnieniu stabilizacji ciała podczas ruchu. Proces ten będzie zachodził zarówno w sposób bezpośredni jak i pośredni.
Ponadto, badania wskazują na kolejną ważną funkcję. Okazuje się, że przepona odgrywa istotną rolę w utrzymaniu równowagi statycznej i podobnie jak wcześniej opisane inne funkcje, ta rola równowagi jest również nierozerwalnie związana z oddychaniem. Upośledzenie funkcji przepony objawiające się zwiększonym jej napięciem oraz ograniczeniem zakresu ruchu jest silnie związane z zaburzeniami równowagi.
Emocje "zamknięte" w przeponie
Stan emocjonalny naszego układu bardzo mocno wpływa na zaburzenia prawidłowego wzorca oddychania. W sytuacjach napięcia i stresu emocjonalnego, przepona ulega zwiększonemu napięciu, a w konsekwencji dochodzi do zmniejszenia jej ruchomości.
Stany emocjonalne żalu, smutku, zmartwienia itp. prowadzą do zmniejszenia aktywność przepony i jako konsekwencja, oddech staje się krótszy i nieregularny oraz bardziej kontrolowany kosztem dodatkowych mięsień oddechowych. W analogiczny sposób pozytywne stany emocjonalne, takie jak szczęście, przyjemność zwiększają aktywność przepony.
Podsumowując, przepona ze względu na swój szeroki repertuar funkcji, odgrywa zasadniczą rolę w naszym fizycznym, biochemicznym i emocjonalnym zdrowiu.
Aby skutecznie zbadać i leczyć ten mięsień, należy mieć świadomość jego anatomicznej, powięziowej i neurologicznej złożoności w zakresie kontroli oddychania. Na problem pacjenta nigdy nie patrzmy lokalnie. Starajmy się brać pod uwagę cały układ, który dostosowuje się do aktualnej dysfunkcji.
Bibliografia:
1). Bordoni B, Zanier E. Anatomic connections of the diaphragm: influence of respiration on the body system. J Multidiscip Healthc. 2013;6:281-291. Published 2013 Jul 25. doi:10.2147/JMDH.S45443
2). Kocjan J, Gzik-Zroska B, Nowakowska K, et al. Impact of diaphragm function parameters on balance maintenance. PLoS One. 2018;13(12):e0208697. Published 2018 Dec 28. doi:10.1371/journal.pone.0208697
3). Kocjan J, Adamek M, Gzik-Zroska B, Czyżewski D, Rydel M. Network of breathing. Multifunctional role of the diaphragm: a review. Adv Respir Med. 2017;85(4):224-232. doi: 10.5603/ARM.2017.0037. PMID: 28871591.
4). Netter, and Carlos A. G. Machado. Netter's Clinical Anatomy. 4th edition. Philadelphia, PA: Elsevier, 2019.
