Mięsień podkolanowy (łac.musculus popliteus) to mały, trójkątny mięsień zlokalizowany w tylnym przedziale podudzia. Wchodzi w skład głębokiej warstwy mięśni, którą współtworzy razem z mięśniem piszczelowym tylnym, zginaczem długim palców oraz zginaczem długim palucha. Przykryty jest przez mięsień brzuchaty łydki oraz mięsień podeszwowy. Pomimo niewielkich rozmiarów, mięsień podkolanowy jest głównym stabilizatorem kolana. Dodatkowo, mięsień podkolanowy odgrywa ważną rolę zarówno w fazie podporu, jak i fazie przenoszenia podczas pełnego cyklu chodu.
Mięsień podkolanowy - unerwienie
Unerwienie dla tego mięśnia zapewnia nerw piszczelowy poprzez korzenie nerwów rdzeniowych z segmentów L5-S1. Poprzednie badania ujawniły około 2 do 3 równoległych gałęzi nerwu piszczelowego. Punktem wejściowym nerwu jest boczna dystalna krawędź mięśnia, znajdująca się poniżej w stosunku do głowy kości strzałkowej. Po wejściu nerw dzieli się na przednie, środkowe i boczne gałęzie w obrębie całego mięśnia.
Mięsień podkolanowy i układ naczyniowy
Dopływ krwi do mięśnia podkolanowego możliwy jest poprzez dolną przyśrodkową gałąź kolanową tętnicy podkolanowej oraz gałąź mięśniową tętnicy piszczelowej tylnej. Tętnica podkolanowa łączy się bezpośrednio z końcowym odcinkiem tętnicy udowej, która dostaje się do dołu podkolanowego, przechodząc przez rozwór ścięgnisty przywodzicieli. Zwiększone napięcie w obrębie rozworu przywodzicieli może zatem ograniczać prawidłowy przepływ krwi do mięśnia podkolanowego i być przyczyną bólu w tym obszarze.
Drenaż limfatyczny możliwy jest dzięki węzłom podkolanowym, a następnie poprzez głębokie węzły pachwinowe uda. Mapowanie i określanie przepływu limfatycznego jest ważne przy rozważaniu procesów zakaźnych lub przerzutowych. Jest to istotny obszar do wzięcia pod uwagę w przypadku wszelkiego rodzaju problemów z przepływem płynów ustrojowych.
Przyczepy mięśnia podkolanowego
Mięsień podkolanowy jest strukturą torebkową, zewnątrzstawową. Oddziela łąkotkę boczną od więzadła pobocznego bocznego (LCL). Rozciąga się między podkolanową dolną częścią kości udowej (bruzda podkolanowa), powyżej kłykcia bocznego i górnej tylnej powierzchni kości piszczelowej (powyżej kresy mięśnia płaszczkowatego). Jego włókna kierują się skośnie w dół i wnikają do torebki stawowej w obrębie rozworu podkolanowego (pomiędzy torebką stawową a podstawą łąkotki bocznej), przechodząc pod więzadłem podkolanowym łukowatym.
Funkcja mięśnia podkolanowego
Jego skurcz umożliwia zgięcie w stawie kolanowym (inicjacja tego ruchu) oraz rotację wewnętrzna podudzia (przy zgiętym kolanie). Jest zatem mięśniem, który umożliwia „odblokowanie” stawu. Z tego względu bywa przez niektórych nazywany „kluczem” do zablokowanego kolana. Ma bardzo duży wpływ dla zapewnienia stabilności rotacyjnej stawu kolanowego. Zapewnia również prawidłowe napięcie torebki stawowej oraz przeciwdziała jej wpukleniu do stawu. Jego funkcja zależy od tego, czy kończyna dolna jest w łańcuchu zamkniętym, czy otwartym.
Kiedy kolano porusza się w zgięciu, mięsień podkolanowy cofa łąkotkę boczną, aby uniknąć uwięźnięcia łąkotki między kością udową a piszczelową.
Mięsień podkolanowy jako przyczyna dolegliwości ?
Głównym objawem dysfunkcji mięśnia podkolanowego jest ból zlokalizowany z tyłu, pod kolanem. Dolegliwości te mogą pojawić się nagle, w wyniku urazu lub nasilać się stopniowo na skutek przeciążeń. Dodatkowo, może dochodzić do ograniczenia pełnego wyprostu w stawie kolanowym.
Funkcją mięśnia podkolanowego jest hamowanie nadmiernej rotacji kości piszczelowej i zapobieganie znacznemu przedniemu przesunięciu stawu kolanowego. Zatem przeciążenia wynikające z aktywności o charakterze sprintu lub zbiegania z góry mogą wtórnie prowadzić to rozwoju patologii w obrębie mięśnia podkolanowego. Objawy również mogą pojawiać się podczas zbiegania z góry z przesadną długością kroku.
Urazowe uszkodzenia mięśnia podkolanowego często towarzyszą zerwaniu więzadła krzyżowego tylnego oraz, sporadycznie, zerwaniu ACL.
Czasami, w wyniku przepływu płynu stawowego przez rozwór podkolanowy, tworzą się torbiele wzdłuż ścięgna mięśnia podkolanowego (Cysta/Torbiel Bakera).
Woreczek żółciowy przyczyną dysfunkcji mięśnia podkolanowego…
W pierwszym momencie wydaje się to mało prawdopodobne, ale woreczek żółciowy i mięsień podkolanowy są w pewnym sensie ze sobą połączone. Istnieją różne wytłumaczenia tej zależności opierające się między innymi o teorię meridianów z akupunktury. Pomijając „naukowe” próby wyjaśnienia tego zagadnienia, w praktyce gabinetowej często spotykamy tą zależność.
W sytuacji, w której woreczek żółciowy z jakiegoś powodu (np. złej diety) nie działa prawidłowo, lub został usunięty, powoduje to „wyłączenie” funkcji mięśnia podkolanowego. Wynikająca z tego słabość ma ogromny wpływ na pogorszenie stabilności stawu kolanowego. To osłabienie mięśni występuje zawsze w dwóch kolanach. Jednak dolegliwości najczęściej objawiają się w jednym kolanie, które jest kolanem dominującym. Ból kolana może pojawiać się we wszystkich pozycjach. Jednym z najbardziej klasycznych objawów jest ból kolana, który nasila się podczas schodzenia po schodach.
Etiologia bólu w tylno-bocznym przedziale stawu kolanowego
Tendinopatia mięśnia podkolanowego to stan objawiający się bólem w przedziale tylno-bocznym stawu kolanowego. Należy mieć na uwadze fakt, iż precyzyjna diagnoza może być trudna z powodu innych, bardziej powszechnych, etiologii bólu kolana w tej okolicy. Test Garricka może pomóc w ocenie etiologii bólu w przedziale bocznym kolana. Polega on na wykonaniu u pacjenta leżącego na wznak z biodrami i kolanami zgiętymi do 90 stopni, rotacji wewnętrznej z oporem i biernej rotacji zewnętrznej stawu kolanowego. Jeśli którykolwiek ruch wywołuje ból, test uważany jest za pozytywny i może sugerować problem w mięśniu podkolanowym. Pamiętajmy jednak, że dokładność tego testu nie została ustalona. Obrazowanie ultrasonograficzne i MRI również mogą być pomocne w potwierdzeniu diagnozy.
W kontekście profilaktyki oraz rehabilitacji dolegliwości, wynikających z przeciążenia mięśnia podkolanowego, warto zadbać o regularne wykonywanie ćwiczeń. W tym wypadku, ćwiczenia wykroku będą bardzo dobrym rozwiązaniem. Wykroki są doskonałym ćwiczeniem, które poprawia stabilizację stawu kolanowego i mogą zwiększać zdolność przyjmowania obciążenia. Należy jednak pamiętać, aby ćwiczeń nie wykonywać pomimo dolegliwości bólowych lecz do granicy bólu. Ważne jest również, by stopniowo zwiększać obciążenie kończyn dolnych w celu uniknięcia ponownego urazu lub zaostrzenia dolegliwości.
Bibliografia:
1). Jadhav SP, More SR, Riascos RF, Lemos DF, Swischuk LE. Comprehensive review of the anatomy, function, and imaging of the popliteus and associated pathologic conditions. Radiographics. 2014 Mar-Apr;34(2):496-513.
2). Simone V, Demey G, Magnussen RA, Lustig S, Servien E, Neyret P. Iatrogenic popliteus tendon injury during total knee arthroplasty results in decreased knee function two to three years postoperatively. Int Orthop. 2012 Oct;36(10):2061-5.
3). Paraskevas G, Papaziogas B, Kitsoulis P, Spanidou S. A study on the morphology of the popliteus muscle and arcuate popliteal ligament. Folia Morphol.
4). Nyland J, Lachman N, Kocabey Y, Brosky J, Altun R, Caborn D. Anatomy, function, and rehabilitation of the popliteus musculotendinous complex. J Orthop Sports Phys Ther. 2005 Mar;35(3):165-79.
5). https://www.visiblebody.com/en-us/
6). Adam Bochenek, Michał Reicher, Anatomia człowieka. Tom I. Anatomia ogólna. Kości, stawy i więzadła, mięśnie, wyd. XIII, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2019, s. 903–905, ISBN 978-83-200-4323-5.
