Zdrowe tkanki mogą zostać zniszczone w wyniku skaleczenia, upadku, operacji lub innego losowego zdarzenia. Uszkodzenie może również występować „wewnątrz”, w tkankach podskórnych. Wewnętrzne blizny, tworzące się np. po operacji, określamy mianem zrostów pooperacyjnych.
Blizna jest końcowym etapem fizjologicznego kontinuum regeneracji uszkodzonej tkanki. Optymalnym rozwiązaniem byłaby całkowita regeneracja, gdzie nowa tkanka miałaby takie same właściwości strukturalne, estetyczne i funkcjonalne jak oryginalna, nieuszkodzona skóra. Bezbliznowe gojenie się skóry zachodzi we wczesnych stadiach embrionalnych ssaków, a pełna regeneracja występuje u niższych kręgowców, takich jak salamandry i bezkręgowce.
Jakie, jeśli w ogóle są zalety tworzenia się blizn i dlaczego mamy zdolność do wytwarzania blizny? Przypuszcza się, że gojenie się ran jest zoptymalizowane ewolucyjnie pod kątem szybkości gojenia się w trudnych, często mało sterylnych warunkach. Blizna może być zatem ceną, którą płacimy za ewolucyjne przetrwanie po zranieniu.
Blizna, poza aspektem estetycznym, przez pryzmat którego jest najczęściej rozpatrywana, może siać ogromne spustoszenie w naszym organizmie. Poniżej przedstawię kilka sytuacji, których głównym prowodyrem jest blizna!
Blizna – bezpośrednie źródło bólu
Ból tkanki bliznowatej jest częstym schorzeniem, które występuje wtedy, gdy niewielkie nerwy skórne lub wolne zakończenia nerwowe zostaną uszkodzone albo uciśnięte przez bliznę. W konsekwencji możemy odczuwać przewlekły ból w okolicach blizny. Ból ten zazwyczaj dotyczy pacjentów po zabiegach/operacjach chirurgicznych.
Z drugiej jednak strony, we wczesnych stadiach blizna nie zawsze jest bolesna. Jest tak, ponieważ nerwy w okolicy mogą zostać zniszczone wraz ze zdrowymi tkankami ciała. Ale z czasem, w miarę postępu regeneracji wolnych zakończeń nerwowych, tkanka bliznowata może stać się bolesna. Ponadto, Ilość bólu może się różnić w zależności od rozległości początkowej rany, a także od jej umiejscowienia na ciele.
Objawy bólu wynikającego z obecności blizny
Istnieje kilka charakterystycznych objawów, które mogą sygnalizować, czy odczuwamy ból związany z tkanką bliznowatą.
Pacjenci z bólem tkanki bliznowatej zwykle skarżą się na ból neuropatyczny. Najczęściej jest to ból ciągły, z występującymi naprzemiennie spontanicznymi atakami bólu kłującego w okolicy blizny. Ból ten może czasem pojawić się dopiero po okresie bezobjawowym trwającym nawet kilka miesięcy po operacji.
Dodatkowo, mogą występować takie charakterystyczne objawy, jak: zapalenie (obrzęk), zaczerwienienie, swędzenie, pulsowanie, bolesność uciskowa, zmniejszony zakres ruchu, odczucie trzeszczenia.
Psychologiczno-emocjonalne aspekty obecności blizny
Dodatkowym, aspektem obecności blizny, mogą być względy estetyczne oraz zaburzenia psychologiczno-emocjonalne. Blizna wiąże się z uszkodzeniem mechanicznym różnego pochodzenia. Może to być zabieg artroskopii, cesarskie cięcie, upadek na kolano, czy skaleczenie się nożem podczas pracy w kuchni. Każdej z tych sytuacji towarzyszą emocje. W niektórych sytuacjach, przypominanie sobie o bliźnie może uwalniać te emocje, które towarzyszyły nam w momencie urazu lub zaraz po nim. Emocje te nie pozostają obojętne dla naszego ciała i niejako „odkładają” się w naszym układzie nerwowym.
Drugim, ważnym aspektem pojawienia się blizny jest kontekst estetyczny. Blizna w widocznych miejscach na ciele jest nieestetycznym śladem, który oszpeca ciało. Taka sytuacja może u niektórych osób powodować nawet zaburzenia psychospołeczne. W konsekwencji może dochodzić do zaburzenia snu, występowania lęku, zakłócenia codziennych czynności i nawet depresji. Inne następstwa psychospołeczne obejmują rozwój reakcji pourazowych na stres, utratę poczucia własnej wartości i stygmatyzację.
Wpływ obecności blizny na dysfunkcje i ból w ciele człowieka
Wszystkie te dolegliwości i konsekwencje pojawienia się blizny będą miały duże, często negatywne oddziaływanie na całe nasze ciało. Niezależnie od tego, czy blizna powoduje dolegliwości bólowe, czy jest dla nas tylko problemem estetycznym, nasza reakcja będzie miała wpływ na nas samych, czyli na nasz układ nerwowy.
Nasz organizm jest tak skonstruowany, że w każdej sytuacji dąży do zapewnienia sobie stanu tzw. dynamicznej równowagi. Jeśli z jakiegoś powodu stwierdzi, że dany obszar za bardzo go obciąża (np. powoduje ból), może wtedy przestać tego obszaru używać. Bardzo dobrym przykładem jest sytuacja, która ma miejsce po zabiegu cięcia cesarskiego. W wyniku porodu operacyjnego powstaje blizna na mięśniach brzucha, która bardzo często jest bolesna. Aby nie prowokować bólu albo zmniejszyć jego intensywność, organizm może zdecydować o „wyłączeniu” mięśni brzucha. W dalszym etapie bardziej zmobilizuje inne mięśnie do działania (utworzy kompensacje), aby odciążyć bolesny obszar. Długotrwałe utrzymywanie się takiej sytuacji może np. prowadzić do pojawienia się bólu odcinka lędźwiowego kręgosłupa.
Drugą, bardzo częstą sytuacją, w której blizna wywiera negatywny wpływ jest stan po artroskopii stawu kolanowego. Wielu pacjentów skarży się na przewlekłe dolegliwości bólowe związane z okolicą blizny po artroskopii. W niektórych przypadkach te blizny i wynikający z nich ból (po rekonstrukcji ACL) mogą być przyczyną braku skuteczności w odbudowaniu wydolności mięśnia czworogłowego uda oraz niepowodzenia procesu rehabilitacji po rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego.
Blizna vs możliwości leczenia fizjoterapeutycznego
Fizjoterapeuta posiada narzędzia, dzięki którym ma możliwość sprawdzenia, czy dana blizna jest „aktywna”, czy też nie. Tak zwana „aktywna” blizna, będzie w pewnym sensie bombardowała nasz układ nerwowy, który w odpowiedzi wytworzy w ciele kompensacje, by stłumić sygnał wysyłany przez bliznę. Konsekwencją tych kompensacji będzie: ból, sztywność, ograniczenie zakresu ruchu, drętwienie i inne tego typu nieprzyjemne dolegliwości.
Za pośrednictwem specjalnych testów i szczegółowej analizy pacjenta jesteśmy w stanie stwierdzić, czy blizna jest źródłem danego bólu i problemu ruchowego pacjenta. W praktyce, okazuje się, że taka sytuacja występuje bardzo często.
W tej kwestii, kluczowe znaczenie ma przeprowadzenie szczegółowego i wnikliwego wywiadu z pacjentem oraz zapytanie go o wszystkie urazy i zabiegi/operacje, które pozostawiły „ślad” w ciele w postaci blizny. Nie jest to tylko ślad estetyczny. Często zdarza się, że pacjenci niejako „ukrywają” świadomie lub nie przebyte operacje/zabiegi nie zdając sobie sprawy, że to właśnie one mogą być przyczyną dolegliwości.
Postrzeganie blizny w kategoriach problemu estetycznego lub całkowite negowanie jej wpływu na nasze ciało nie jest dobrym podejściem. Może się okazać, że to właśnie blizna jest główną przyczyną naszych dolegliwości. Z tego względu warto uwzględniać wszelkie zmiany bliznowate w terapii pacjenta, co często przynosi zaskakująco dobre rezultaty.
Bibliografia:
1). BMJ. 2003 Jan 11; 326(7380): 88–92. doi: 10.1136/bmj.326.7380.88 Skin scarring A Bayat, D A McGrouther, M W J Ferguson
2). Adv Wound Care (New Rochelle). 2013 Mar; 2(2): 37–43. doi: 10.1089/wound.2011.0321 Biomechanics of Scar Tissue and Uninjured Skin David T. Corr1, David A. Hart
